Libros de Narrativa en euskera, página 50 de 572

1969ko udaberrian Urbasan eta Iruñean errodatu ziren Patton pelikulako gerra eszena batzuk, zortzi Oscar sari jasoko zituen filma. Maisonnave hotelean ostatu hartuta zeuden amerikanoak, eta haientzat lanean ari zen Martin Galdeano gazte nafarra, negozioak eta amarruak egiteko beti prest.

1955ean argitaratu zuen Etxaidek Joanak joan eleberria. Eleberri honetan bihurritzen hasten dira ohiturazko eleberriaren mundu idiliko eta harmonikoa, estreinako aldiz agertuz sofrimendua eta bizitzaren atsekabe eta garraztasun handiak. Etxahun poeta-bertsolariaren bizitza nobelatua du kontakizun eleberriak. Adulterioa eta hilketak gertutik bizi izan zituen Etxahun dohakabeak. Joanak Joanen atzeko atetik errealitate gordina eta giza makurrak sartu dira ordu arteko euskal nobelako mundu eredugarrian, gorrotoa eta lizunkeria, eta aurrerantzean nobelaren bebarru hori ez da jada leheneratuko.Joanak joan da egilearen eleberririk onena. Horren ondorioa da, ia mende erdi geroago ere, haren eleberriak irakurlearen harrera ezin hobea lortu izana.

Hamalau urte bete berritan, Igorrek moto zahar bat erosten du bere sosekin, eta lagun mekanikari batekin berritzen. Bere motoarekin ibiliko da herrian zehar, eta giro arriskutsu batean sartuko da, bera baino zaharragoen artean, neska eder batek erakarrita. Bitartean, etxean arazoak dituzte; ama beste gizon batekin joana da, aita diruz larri dabil, arrebarekin ez da oso ondo konpontzen.

Hilketa bat gertatu da: herriko fabrikan lan egiten duen ingeniari aleman baten emaztea hilik azaldu da pagadi batean. Ez dakigu iheslearen izenik, soilik orbain bat duela lepoan. Ez dakigu hiltzailea bera den ala ez, baina ihesi eta ezkutuka agertzen zaigu. Begi, belarri eta usaimenak iheslariaren ibilera larriaren, uxakaren edo bareagoaren berri ematen digute zehaztasun eta bizitasun handiz. Paisaiaren barruan hartzen du arnasa nobelak (eta orbanak), iheslariaren pauso sosegatu edo arinagoen martxan.Bi ahots (bi plano) dira nobelaren baitan, mundu giro bereko baina barne egoera bestelako: iheslariaren begi eta zentzumenetatik jasotakoa (ahots zehatz eta objektiboa) bata, eta iheslariaren arrastoaren atzetik jarraian dabilkionarena (lasaiagoa eta bizitzaren alderdi xume eta afektiboagoenen lekuko, lehen pertsonan), bestea. Tartean daude natura eta egunaren argi printzen ñabardura ugariak.Mundu bat dago ibilian. Oso gertutik ezagutu eta bizi izan dugun mundua. Egilearen unibertso literario eta morala elikatzen jarraitzen duen mundua, gure gurasoena eta, neurri batean, geurea ere izan dena.

Bitan bakarrik agertzen da itsaso hitza liburu honetan, urrutiegi dago bertako pertsonaientzat, ezezaguna zaie beharbada. Bizi dituzten paradisu edo infernu txikien begira eta mendean daude, Bibliako heroiak bezala. Hala ere, liburu osoa itsaso hurbila da; uhinen itxura hartuz, irakurleari hurreratzen zaio berak bakarrik dakien bezala: erasoka hasieran, azkenean lehertzeko plaia bero baten gainean, irakurlearen arimaren erdi-erdian. Itsasoa da-eta erretzen duen hareatza, eta kapitulu bakoitzak haize beroaren moduan eskulpitzen ditu dunak. Ibai nekatua da, ezer baino lehen sosegu eta deskantsua, ozeanoaren laztana irrikatzen duena. Hori guztia da edo izan daiteke nobela hau, edergarri guztien lorategi galdu haren moduan. Edo nahi baduzue, oihan itsu eta iluna, hitzen katearen handitasunak itzalez margotzen duena. Eta ezari-ezarian amaiera aldean defentsarik gabe, suspiriotan, argi mutu bati sartzen uzten diona, eta orduantxe konturatzen gara aurrean dugun guztia beste argi batez ikusten dugula. FELIPE JUARISTI

Zurekin bateraEguneko orduak, desiraren mende,poliki doaz, ezinean.Baina, zure irribarrean,denbora deusezten dute.Barne-taupadak, ezustekoz beteak,zoritxarrari men eginez, susmati.Baina, zurekin batera pausatzean,denbora deusezten dute.

Zenbait adituren ustez, Benito Cereno Melvilleren kontakizun betegin eta onenetariko bat da, Bartlebyrekin batera; baina ez datoz denak bat horretan, Borgesek ederki adierazi zuenez: Benito Cerenok polemika sortzen jarraitzen du. Zenbaitek irizten diote Melvilleren maisu-lana eta literaturaren maisu-lanetariko bat. Zenbaitek uste dute akats bat dela edo akats sail bat. Zenbaitek iradoki dute Herman Melvillek berariaz ezin azalduzko testu bat idatzi nahi izan zuela orobat ezin azalduzkoa den mundu honen sinbolo doi eta zehatza izan zedin.Liburu honetan bildu den bigarren kontakizuna edo eleberri laburra, Billy Budd, gai ugari ukitzen dituen liburua izanik, eta haren konplexutasun moral eta sinbolikoarengatik, ezin konta ahalako irakurketa izan ditu 1924ean argitara zenetik. Zenbait alderdiri dagokienez erabat amaiturik ez badago ere, aditurik gehienek literaturaren maisu-lantzat jotzen dute eta, Moby-Dicken ondotik, Melvilleren eleberririk bikainentzat.

Xuela Claudette Richardson, ama karibe baten eta aita erdi eskoziar erdi afrikar baten alaba, amarik gabe hazten da bere aitaren arropa-garbitzaileak zainduta. Bakardadean eta emozio aldetik gabezian hazi arren, sentsualitateari, kolore biziei, lurraren usainei eta zetazko testuei dien atxikimenduaz agertuko du bere burua. Eskola-umea zenean linburturik, amodio pasiozko bat biziko du estibadore batekin, eta mediku ingeles batekin ezkonduko da, zeinaren emaztea, diotenez, Xuelak pozoituta hil baita. Baina Xuelari jakinduria-gosea bihurtuko zaio obsesio. Sekula ikusi gabeko emakumearen zatiak batuz, bere ama imajinatzen du aitaren ezagutza egiten, imajinatzen ditu haren bizitza eta sentipenak, hiltzera doan arraza bateko kide gisa harturik? eta bere burua irudi horren barrenean ikusiko du, arrazari, sexuari eta maitasunari buruzko nobela bikain honetan.

Meaulnes handia frantsesezko eleberri irakurrienetakoa da (1913az geroztik 5 miliotik gora ale saldu dira poltsikoko edizioan), klasiko bihurtua. Ehunka nerabe identifikatu dira heroi idealista, zoritxarreko eta abenturazale horrekin, eta harekin amets egin. Oroimenean gorde dituzte herriko eskolako eszenak, gaztelu miresgarri baten aurkikuntza edo neska maitatuaren agerpena eta galera. Baina liburua irakurterreza bada ere, eta maiz gazteentzako irakurgai gisa gomendatzen den arren, horrek ez du ezertan mugatu lanaren irakurle mota, eta ez da inola ere oztopo irakurketa konplexuago baterako. Nagusiki nerabe batek nerabeentzat idatzitako nerabe historia bat bada ere, baditu hainbat elementu edo alderdi eleberrigintzaren joera garrantzitsuekin lotzen dutenak.

Natalia sendagile gaztea Balkanetako kostaldeko herri txiki batera iritsi berria da, umezurztegi batean misio humanitarioa betetzera. Zora lagun eta lankidearekin joana da hara, eta antzinako elezahar eta sineskeriei oso estu lotutako tokia da, bi lagunek berehala ikusi ahal izan dutenez. Natalia, dena den, kezkatuago dago bere senideez, egoera bitxian hil baita aitona, Nataliak bereziki kutuna zuena. Haren heriotza argitu nahian dabilela, aitonaren bizitzako zenbait misterio datozkio gogora Nataliari: aitonak bere bizitzan behin baino gehiagotan topatutako gizon ikusezin harena ?izaki alderrai moduko bat, heriotzaren iloba zela zioena eta arima galduak biltzen zituena?; edo sultanaren zootik ihesi bere herrira iritsi zen tigrearekin izandako harremanarena. Nolanahi ere, aitonak sekula kontatu ez eta Nataliak bere kabuz jakingo duen horixe da istorio guztietan zirraragarriena.

Minimalia ipuin, kontakizun eta istorio laburrez osatutako liburu bat da. Narraziootan, bizitza kontatzeaz gainera, kontatzen da literaturaren abentura ere. Bizitza eta idazkuntza txanpon beraren aurkia eta ifrentzua baitira, Minimalian txanponaren alde biak ageri dira bat eginda, noiz harmonia onean, noiz armonia liskartsuan, baina inoiz ez bakoitza bere aldetik bizi diren testu gisa, besteekin batera baizik, elkar osatuz eta elkarri lagunduz, liburua testuen elkarren arteko ehunduraren baten emaitza baita, hainbat narrazioz osatutako narrazio bakarra, eta ez hainbat testuren pilaketa soila.

Loreak lez gizakiok lehenik egiten gara ninkatu, ondoren pipildu eta jarraian poliki-poliki loratu. Baina badakigu hemengo aldi eta alde mugatuotan ezingo garela beteki loratzera heldu. Esana zaigu, ordea, helduko garela; noiz, nola eta non ez badakigu ere.

Fabian Nikaraguatik iritsitako etorkin bat da. Bizitza aurrera atera nahian agure bat zaintzeko lana eskaini diote. Baina nor da agure hori? Hainbat istorio ezkutatzen ditu agureak eta istorio horiek iraganera eramango dute Fabian.Sarak aita zenak idatzitako liburu baten ale bat aurkitu du eta pentsatu du ilusio handia egingo diola amari. Baina bertan aurkitu duenak iragan ezkutu batera darama Sara.Andonik amets bat du aspalditik: NBAren partida bat ikustera joatea AEBetara. Eta hara joango da bere lagun Perurekin lantegian dena konpontzen den egunean. Ez du ematen, ordea, enpresako arazoek konponbide erraza dutenik.Hiru adiskide. GaztetanMaiatz taldea osatzen zuten, baina urte asko igaro dira eta dagoeneko ez da ezer geratzen. Oroitzapenak baizik ez. Ezkutaleku bat. Tren bat. Hiru buru-estalki. Zigarroen kea. Hamaikak eta bostean hasiko dira su-festak eta gaua beteko da sirena-hotsez.Lau kontakizun, lau bidaia iragana eta oraina biltzen diren leku ilun ezkutu horretara.

Ferdinand von Schirach jurista arrakastatsua da bere herrialdean, Alemanian. Bere lan esperientziatik abiatuta idatzitako liburua da hau: jurista gisa gogor astindu zuten krimenen sorta bat. Estilo zuzen eta zehatza erabiliz, beren arruntasunean inoz inoren errezelorik esnatuko ez luketen protagonistak dira krimen horien egileak.Arrakasta izugarria lortu zuen liburuak Alemanian.

Abiadura handiko trena haren lurretatik pasatzen dela-eta baserria galdu duen Simon zaharraren eta, Balkanetako gerra atzean utzita, Euskal Herrira heldu den Selma erizain bosniarraren arteko harremana da liburu honen ardatza.Maite Gurrutxagaren pintzelek bi protagonisten hasierako aditu ezinen eta hartu-eman gatazkatsuen testigu izango dira. Baina, zuhaitzetako sustraiek hirietako espaloiak zartatzen dituzten gisan, bien iraganek oraina pitzatuko dute, laguntasun istorio hunkigarri bati hasiera emanez.Eskuartean duzuna desterratutako hegaztiei buruzko liburua da, hegan egin ahal izateko sustraietara bueltatu behar dutenen istorioa.