Libros de Narrativa en euskera, página 7 de 573

1542ko martxoa, Juana Enrikez, Juan Trastamarakoaren, Usurpatzailearen, Nafarroako errege alargunaren bigarren emaztea, Zangozatik Sos herrira eraman dezaten agintzen du, bere semea han jaio dadin. Seme horren alde biek Erreinuko arauak eta Aragoikoak hautsiko dituzte eta hala egiazko oinordekoaren, Karlos Vianako Printzearen eskubideak urratuko dituzte.Zirkunstantzia bitxi batzuen ondorioz Juana Enrikezen eta Jordana Gorriaren, desohoreak markatutako emakume baten, bizitzak elkarrekin gurutzatuko dira eta urte luzetarako elkarri loturik geratuko dira, lotura horretan Juanaren anbizioa Juanaren goranahia eta Jordanaren mendeku-nahia korapilaturik.Nafarroatik Siziliara, bitartean Aragoi, Katalunia eta Napoli ere igaroz, azpijoko eta intrigaz betetako garai bat islatzen da eleberri honetan, benetako garai gogor, latz bat, etsaiak eta etsai ez zirenak ere, askotan, desagerrarazteko pozoia maiz erabiltzen zena.

Arnaut Abadia jaun kalonjea (Bithiriña, 1843; Beloke, 1916) munta handiko gizona dugu Ipar Euskal Herriko historian. Larresoroko Seminarioko zuzendaria izan zen ia berrogei bat urtez, eta, halaber, Eskualduna astekariko Laborarier sailaren ardura eduki zuen 1892-1908 tartean. Zazpi ehunetik gora zutabe plazaratu zituen bertan laborarientzat, eta gure zientzia-dibulgazioaren lehen orduko aurrendari urregorrikoa bilakatu zen, idazle bikain eta oparoa izateaz gainera.Halandaze, egileak ahanzturaren hauts artetik erreskatatu gura izan du Arnaut Abadia klasiko ezezaguna: berrogeita bost zutabe antologiko bildu ditu Arnaut Abadiaren zoo ilogiko honetan, laborarien munduko animaliei buruzkoak, Asiskoren marrazkiz egoki hornituak. Horretaz gain, Abadia eta garaia behar bezala testuinguratze aldera, sarrera ezinago mamitsua ondu du Kepa Altonagak, ohi duen modura.Arnaut Abadiaren testuok, xumeak baina pitxiak diren heinean, gure behialako letretako lekukotasun aparta dira, eta bai oso interesgarriak gaurko irakurlearentzat ere.

Literaturarekiko eta emakumeenganako pasioek bat egiten dute eleberri honetako protagonista izengabearengan. Gaztetan hasi eta zahartzaroaren atariraino, maite dituen andreekiko hainbat esperientzia eta amodioaren zenbait zoko-moko azalduko dizkigu, lau ataletan zehar, miresten dituen beste hainbat idazleren imitazioak egi-tearekin batera.

Zurekin bateraEguneko orduak, desiraren mende,poliki doaz, ezinean.Baina, zure irribarrean,denbora deusezten dute.Barne-taupadak, ezustekoz beteak,zoritxarrari men eginez, susmati.Baina, zurekin batera pausatzean,denbora deusezten dute.

1955ean argitaratu zuen Etxaidek Joanak joan eleberria. Eleberri honetan bihurritzen hasten dira ohiturazko eleberriaren mundu idiliko eta harmonikoa, estreinako aldiz agertuz sofrimendua eta bizitzaren atsekabe eta garraztasun handiak. Etxahun poeta-bertsolariaren bizitza nobelatua du kontakizun eleberriak. Adulterioa eta hilketak gertutik bizi izan zituen Etxahun dohakabeak. Joanak Joanen atzeko atetik errealitate gordina eta giza makurrak sartu dira ordu arteko euskal nobelako mundu eredugarrian, gorrotoa eta lizunkeria, eta aurrerantzean nobelaren bebarru hori ez da jada leheneratuko.Joanak joan da egilearen eleberririk onena. Horren ondorioa da, ia mende erdi geroago ere, haren eleberriak irakurlearen harrera ezin hobea lortu izana.

Hilketa bat gertatu da: herriko fabrikan lan egiten duen ingeniari aleman baten emaztea hilik azaldu da pagadi batean. Ez dakigu iheslearen izenik, soilik orbain bat duela lepoan. Ez dakigu hiltzailea bera den ala ez, baina ihesi eta ezkutuka agertzen zaigu. Begi, belarri eta usaimenak iheslariaren ibilera larriaren, uxakaren edo bareagoaren berri ematen digute zehaztasun eta bizitasun handiz. Paisaiaren barruan hartzen du arnasa nobelak (eta orbanak), iheslariaren pauso sosegatu edo arinagoen martxan.Bi ahots (bi plano) dira nobelaren baitan, mundu giro bereko baina barne egoera bestelako: iheslariaren begi eta zentzumenetatik jasotakoa (ahots zehatz eta objektiboa) bata, eta iheslariaren arrastoaren atzetik jarraian dabilkionarena (lasaiagoa eta bizitzaren alderdi xume eta afektiboagoenen lekuko, lehen pertsonan), bestea. Tartean daude natura eta egunaren argi printzen ñabardura ugariak.Mundu bat dago ibilian. Oso gertutik ezagutu eta bizi izan dugun mundua. Egilearen unibertso literario eta morala elikatzen jarraitzen duen mundua, gure gurasoena eta, neurri batean, geurea ere izan dena.

Bitan bakarrik agertzen da itsaso hitza liburu honetan, urrutiegi dago bertako pertsonaientzat, ezezaguna zaie beharbada. Bizi dituzten paradisu edo infernu txikien begira eta mendean daude, Bibliako heroiak bezala. Hala ere, liburu osoa itsaso hurbila da; uhinen itxura hartuz, irakurleari hurreratzen zaio berak bakarrik dakien bezala: erasoka hasieran, azkenean lehertzeko plaia bero baten gainean, irakurlearen arimaren erdi-erdian. Itsasoa da-eta erretzen duen hareatza, eta kapitulu bakoitzak haize beroaren moduan eskulpitzen ditu dunak. Ibai nekatua da, ezer baino lehen sosegu eta deskantsua, ozeanoaren laztana irrikatzen duena. Hori guztia da edo izan daiteke nobela hau, edergarri guztien lorategi galdu haren moduan. Edo nahi baduzue, oihan itsu eta iluna, hitzen katearen handitasunak itzalez margotzen duena. Eta ezari-ezarian amaiera aldean defentsarik gabe, suspiriotan, argi mutu bati sartzen uzten diona, eta orduantxe konturatzen gara aurrean dugun guztia beste argi batez ikusten dugula. FELIPE JUARISTI

Lapurretak, iruzurrak eta erasoak nabarmen ugaritu dira aspaldi honetan eskualdean eta horrek haserrea eragin du herritarren artean. Dirua ebasteko asmoarekin egin den gazte baten bahiketa izan da edalontzia gainezka eginarazi duen tanta.Herritarrak kalera atera dira segurtasun ezagatik protestaka. Hori gutxi balitz, badirudi baten batzuk hitzetatik ekintzetara pasatu eta justizia beren kabuz egin nahian hasi direla. Beasaingo errumaniar ijito baten etxeari su eman diote, eta gaztea leku ezezagunean dago harrezkero. Gertaeren tokian pintada arrazistak agertu dira,Benetako Euskaldunak izeneko talde misteriotsu batek sinatuak.Ikerketa-lanak ezustekoz eta arriskuz betetako eremu ilun eta labainkor batean barneraraziko du Mikel Egileor, egunkaritik kaleratu zutenetik, freelancee moduan ari dena lanean bizimodua ozta-ozta atera beharrez.

"Nevadako egunak" kronika da hasieran, eta bukaeran nobela. Bere pieza guztiak bereziak dira, baina motiboak eta pertsonaiak, beti berberak. "Obabakoak" bezain aldakorra da, eta "Soinujolearen semea" bezain trinkoa. Ez dago orrialde berdinik, ezta orrialde solterik ere."Nevadako egunak" kronika da hasieran, eta bukaeran nobela. Bere pieza guztiak bereziak dira, baina motiboak eta pertsonaiak, beti berberak. "Obabakoak" bezain aldakorra da, eta "Soinujolearen semea" bezain trinkoa. Ez dago orrialde berdinik, ezta orrialde solterik ere.Liburuaren atmosfera nagusia biografiarena da. Bere orrialdeetan azalduz doazen pieza guztiek giza esperientzia dute abiapuntu. Egileak bere berri ematen du haietan, zer bizi izan zuen, zer pentsatu eta imajinatu zuen Estatu Batuetako Nevadan pasatutako denboran, 2007ko abuztutik 2008ko ekainera; baina beste pertsonaia batzuk ere hartzen ditu aintzat, hurbilekoak eta arrotzak, lehengoak eta oraingoak. Lekuek ere badute garrantzia, eta batez ere desertuak.

Gizakiaren grinak eta ergelkeriak erakusten dituzte Mo Yanen istorioek, ironiaz, samurtasunez eta gordinkeriaz. Gosea eta behar gorria zer diren dakien eta inoiz ahazten ez duenaren begiradaz aztertzen ditu bere herrialdearen historia eta gaur egungo kontraesanak, on-gaiztoak bereizten ez dituen modu bortitz eta ederrean.Tradizioa eta modernitatea elkartzen ditu Mo Yanek, Txinako ondarea eta mendebaldeko idazleen irakurketa. Oinarri errealista dute haren kontakizunek, magiaren eta umore beltzaren ukituekin zipriztindua. Kritiko agertzen da bere sorterriko gaitzekin, baina giza makurkeria ulertzen dakienaren enpatiaz.

Loreak lez gizakiok lehenik egiten gara ninkatu, ondoren pipildu eta jarraian poliki-poliki loratu. Baina badakigu hemengo aldi eta alde mugatuotan ezingo garela beteki loratzera heldu. Esana zaigu, ordea, helduko garela; noiz, nola eta non ez badakigu ere.