Itxaro Borda

Aurreko mendeko laurogeiko hamarkadan gaude. Hemerotekan-eta berunezko urtetzat ezagutzen diren haietan. Iparraldean, ETAko iheslari errefuxiatuek aterpe bilatzen dute, eta hori baino gehiago ere bai. Hegoaldetik ihesi joandakoez gain, Iparraldeko militanteak ere badira erakundearen sareetan, baita hainbat komando aktibotan ere. Horien artean, luzaroan ibiltari aritutako komando bateko kideak dira eleberriaren protagonista nagusiak. Ez bakarrak, ordea. Protagonista baitira, halaber, komandoaren ekintzek sorturiko biktima ugariak. Protagonista dira sarraskiek eragindako erreakzio askotarikoak, gorrotoa, etsipena, dolua, tristura, sufrimendua Protagonista dira, halaber, batzuen eta besteen argudio eta kontrargudioak, gezur itxurako egiak, egia itxurako gezurrak. Protagonista da, funtsean, giza kondizioa, bere loriak eta miseriak agerian. Fikzioa baita, maiz, kronika modurik zintzoena.

En medio de los fastos de la celebración del segundo centenario de la Revolución Francesa (1989), Itxaro Borda destila el dolor y la rabia de su obligado destierro parisino para extraer de ellos una cronica personal, cruda y contundente de la vida del Pais Vasco Norte. Nos descubre asi una realidad que nada tiene que ver con el estereotipo dominante de un pueblo feliz y bucolico que limita su expresion cultural al mantenimiento de su folklore.

Poesia a-sozialeko hiru bidaia proposatu ditu Itxaro Bordak Zure hatzaren ez galtzeko-n: barnerakoa, nazioarterakoa eta ekonomikoaPoesia idaztera itzultzen denean, atzera berregiten du bidea Itxaro Bordak (Baiona, 1959), berriro aurrera joateko. Prozesu horretan bide berriak urratzen ahalegintzen da, eta Zure hatzaren ez galtzeko (Elkar) liburuarekin konturatu da autoreak berak poesia pazifikatua gisa definituriko kontzepturanzko pausoak ematen ari dela. Batzuetan nabaritzen dut poesia zen-ago baterantz noala, eta, bidean, hesi batzuk erortzen ari direla nire hitzetan, aitortu zuen Bordak, atzo Donostian, haren hamargarren poesia liburuaren aurkezpenean 30 urtean Elkar etxearekin argitaratutako aurrenekoa da. Iruditzen zaio oztopo horiek guztiek gainditzean primitibotasun batera iritsiko dela.Bide bat egiten ari da Borda bere poesia a-soziala fintzeko ahaleginean ez baita ez asoziala eta ezta ez-soziala ere, eta azkeneko liburuan bidaia hirukoitz bat proposatzen dio irakurleari. Batetik, barnerako bidaia bat; bestetik, nazioarterakoa (Irlanda, Mexiko, Islandia, Bartzelona, Bilbo haren gustuko geografiak, idaztera bultzatzen duten akuilu-ziztadak), eta baita ekonomikoa ere, azken hamar urteotan mundua larrutzen duen krisiaren ondorioak erakutsiz. Eta aldarrikapen moduan, hori guztia landu du emakumezkoek ondutako poesiari lotzen zaizkion gaietatik sexu harremanak, bikoteen artekoak, umeak haratago joz. Beste tematika bat lantzea zilegi zaidala nahi izan dut frogatu.

Zure hatzaren ez galtzeko, Itxaro Borda: Itxaro Bordaren poemario landu eta aberatsa, bere azken urteetako esperientzia bital eta estetikoak biltzen dituena: bidaiak, irakurketak, maitasunak, konpromisoak. Bere barnera eta aldi berean mundura egindako begirada zintzo bat, egilearen hizkera poetiko berezian emana.

Narrazio hauek euskaldunen eta diogun euskaldunen etsaien gatazka denboraren arteka isilaren aterpetik bermatzen dira. Argi dago bi denbora finkoak gerlan daudela eta ematen du Hiruko hau osatzen duten hiru testuak lubaki abandonatu eta bakartitik idatziak direla: zartailuen eta garaipen deiadar harroen erditik, noizbait izatera heldu litekeen ahots umil eta biluzi. Gurutze Gorriarekiko bandera zuri bat? Agian, gurean, gureari eta gure bortizkeriak kutsatzear dituen gure hitzekin gogoetatzeko ildoaren irekitzea. Herriak bizi behar du istorioan zehar, askapen borrokaren mistikak nola gazte bat sura daraman ikusten da. Ipuin baten gisa irakur daitekeen Harpe ilunetik ateratzeko saio laburrean, batzuetan dudazkoa den euskaldunon legearekiko egin-moldearen anbiguotasuna ikertzen da. Elpides antzerki giroko testuan, hondarrik, gerla handi eta gerla txikiekiko sofista solas ironiko-sarkastikoa hedatzen da, gaiarekiko premiazkoa genukeen irri-karkara erraldoi. Nazionalismoak sorraraz dezakeen izpiritu-hertsatze ekintzaren aipatzeko beraz, autoreak hiru forma literario baliatzen ditu: narrazioa, saioa eta antzerkia. Irakurleak testu hauetan, gainera, liburuetan kausitzea gustatzen zaion harremanen biolentzia, sexua, biziaren huts zein bakuntasuna eta umorea atzeman ditzake besteak beste. Zergatik ez gaiztakeria politiko apur bat, halaber, ohituraz jadanik, lo zurrungaz dagoen geure baitako piztia ideologikoa akuilu xixtaz iratzarrarazteko bezala.

Poema bat da herri hau! / Ce Pays est un poeme. Itxaro Borda. Severine Dabadie (Il.)

El País Vasco producía cantidades inmensas de ese oro blanco, y en la mayoría de los muros podían leerse a la luz de los faros del coche carteles en los que se proclamaba que tal o tal marca de queso nos convertia en 100% BASQUE. Una gran queseria adquiria enormes espacios publicitarios para alabar un queso que, supuestamente, era Basque de Caractere, es decir, un producto desconfiado, violento y mimado por la naturaleza, como somos los vascos. Durante los ultimos meses habia descubierto, sorprendida, que existia un tipo de queso Qui Parle Basque, y que hacia despertar en las moleculas el autentico tarareo de la lengua. ¿Como se declinaba el DNI de ese fantastico queso? ¿Cumpliria las normas sanitarias europeas? ¿Y que decir del articulo 2º de la constitucion francesa? En un momento en que se nos negada la vasquidad, el queso, infiltrandose por los sinuosos recovecos del mercado, nos ofrecia el ultimo marchamo autorizado de nuestra identidad. Felipe Juaristi .EL DIARIO VASCO En cualquier caso 100% BASQUE, no es una novela convencional. Aun diria mas, el personaje es alguien que huye de toda convencion, por lo que dificilmente podemos esperar que caiga en ellas. Personalmente, he visto a Sterne en mas de un lugar del texto, comenzando por la estructura, y cuando digo Sterne, quiero decir Tristan Shandy. Ana Urkiza .EGUNKARIA El eje central del libro es la contradiccion: entre lo que deseamos ser y lo que conseguimos, entre lo que creemos que somos y nuestra imagen. Se pretende vender el queso como paradigma del universo de lo vasco, pero a la vez, el gobierno niega toda ayuda a pastores y campesinos. Los vascohablantes son indigenas, y la cultura vasca se reduce a mero tema de conversacion en los grandiosos banquetes institucionales. Borda nos presenta una novela moderna, novedosa, inusual, peculiar, mistica, ironica, sensible, sarcastica, sangrante y profunda. Esta narracion, escrita con rabia, no tiene principio ni fin. Puede leerse haciendo zapping. La autora no ha querido guiar los pasos del lector. Beñat Sarasola.ZU ZEU Se dice de nuestra literatura que es demasiado seria, y que en sus textos se refleja el supuesto caracter adusto de los vascos. De ser asi, la obra de Itxaro Borda supondria una excepcion, y entre su produccion de los ultimos años, muy en especial su novela 100% BASQUE. Se trata de una narracion tan parodica como perspicaz, critica, mordaz, valiente; podemos afirmar que nunca se habia escrito asi entre nosotros. En cuanto a lo formal, desafia tambien la estructura tradicional de la novela, ya que cruza con frecuencia la frontera entre la ficcion y el ensayo. Un libro que, ademas de llegar a provocar sonoras carcajada, deja una profunda huella.

Aurreko mendeko laurogeiko hamarkadan gaude. Hemerotekan-eta berunezko urtetzat ezagutzen diren haietan. Iparraldean, ETAko iheslari errefuxiatuek aterpe bilatzen dute, eta hori baino gehiago ere bai. Hegoaldetik ihesi joandakoez gain, Iparraldeko militanteak ere badira erakundearen sareetan, baita hainbat komando aktibotan ere. Horien artean, luzaroan ibiltari aritutako komando bateko kideak dira eleberriaren protagonista nagusiak. Ez bakarrak, ordea.Protagonista baitira, halaber, komandoaren ekintzek sorturiko biktima ugariak. Protagonista dira sarraskiek eragindako erreakzio askotarikoak, gorrotoa, etsipena, dolua, tristura, sufrimenduaProtagonista dira, halaber, batzuen eta besteen argudio eta kontrargudioak, gezur itxurako egiak, egia itxurako gezurrak.Protagonista da, funtsean, giza kondizioa, bere loriak eta miseriak agerian.Fikzioa baita, maiz, kronika modurik zintzoena.