Libros de Literatura en euskera, página 66 de 530

Euskal Herria geltoki eta Paris helmuga duen Marrakexeko urketari gaztearen bidaia iniziatikoa; politikak eta gerrak elkarrengandik bereizi eta urrundu zituen anaia bikien tragedia; garai bateko amets iraultzaileak udan etxean umezurtz bat hartuz konpentsatzen dituen familia; maite duen horri zenbateraino hurbildu, noiz urrundu, dabilenaren zalantzakIstorio hauek samurretik adina dute gordinetik; idazkera zehatz eta dotoreak ez du galarazten poesiazko ukitua: argazkigintzan bezala, argi-itzalen neurketa doia behar da, eszenaren kontrastearekin asmatzeko. Eraberean, emozioei bere puntuan eutsiz, intentsitatea eta indarra transmititzen dizkigu Xabier Artolak bere lehenengo liburu honetan.

Atakak dekadentziaren eta errealitatearen arteko errestoa da, zurtoina, eraikinen hondarren hesitze literarioa, non memoria eta gorrotoa, oroimenaren errautsa denboraren ez-lekuen, gerrateen eta giza sufrimenduaren artetik zurt mantendu eta bizi-duintasuna aldarrikatzen duen. Etorkizuna ziurgabetasunean ebazten dugun honetan, eta iragana erranairu kontrajarrien liskarkeria baino ez denean, poesiak arnasteko haize bera luzatu nahi digu. Mundu honetako bizitokiak labainkorra izaten jarraitzen badu, bizitza lerroetako arraila da liburua, garai bateko azulejoa, isla, argi-xafla, errauts, sugar, murru, koadrozko mantel, andere-mahats zelai artean. Mundu mailako gerrate eta gatazketatik, Baztango konbentzionalismoetara jauzi eginez, ertzekin, piketeekin, ebakidurekin, hausturekin, isiluneekin, une kaltzinatuekin, ezintasunarekin aurkituko gara. Tenkatutako alanbre hesia, zeru eta lurraren arteko distiran, zeharkatuko dugun ?Ataka? berri batekin aurkitu arte.

Mikel Goikoetxea, Goiko ezizenaz ezagunagoa, hilketa-ikerlari hoberenetako bat izan zen garai batean, baina ikerlari gisa lan eginez ateratzen du bizimodua Ertzaintzan lan-baimena eskatzera behartu zutenetik, halako batean, pederasta-sare bateko kidea izateko salaketa faltsu baten ondorioz, lana, fama eta emaztea galdu baitzituen. Goikoetxea gizartean bazterturik dago, eta lankide-ohi batzuek besterik ez diote laguntzen noizean behin bezeroak bidaliz. Hala, egun batean Bilboko notario ezagun bat agertzen zaio Goikori bulegoan bere emaztearen heriotza iker dezala eskatuz, erail egin dutelako susmoa baitu.Goikoetxeak hasieran notarioari askorik sinesten ez badio ere, laster ikusiko du emakumearen heriotza tragikoaren atzean sare arriskutsu bat ezkutatzen dela, nobelako orri jakingarrietan agertuz joango dena.

Ipuin hauen protagonistek izen bereziak dituzte, eta, era berean, nortasun propio baten jabe dira. Askotan izena eta nortasuna lotuta doaz, bata besteari errotuta, banaezinak balira bezala. Halaxe gertatzen zaie ipuin hauetako protagonistei ere:Iñakik amodiozko gutuna idazten dio telebista-aurkezle bati.GAFI putakume bat besterik ez da.Mark Danekek, disko-jaurtitzaile olinpikoak, banketxe bateko lapurreta antolatzen du.Norak, egunkari erotikoa idazten du amodioaren esperoan.Danis Etxegoitik, natura hilen margolariak, istorio harrigarriak asmatzen ditu bere koadroetan oinarrituta.Adelino Sousak, inoiz existitu den pertsona tristeenak, tristezia goratzen eta aldarrikatzen du.Hitzaurretik azken orriraino, izenez eta nortasunez osatutako hamabi istorio eta izaera, egileak bere izenarekin duen auzi konponezina barne.

1992an gaude eta Estoniak eskuratu berri du independentzia. Hango nekazari paraje isolatu batean neska bat agertu da; Aliide Truu amonaren baratzean datza akituta. Zara du izena neskak eta hogeita hiru urte ditu. Bahitzaileen (emakume-trafikatzaileen) atzaparretatik ihes eginez iritsi da amonaren etxaurrera. Honek bere etxean jaso du eta poliki-poliki bi emakumeen arteko solasak neskaren iragan gertura ekarriko ditu. Alemaniatik zetorren ihesean. Eta solasak Zararen familiaren inguruko drama gogorretan barneratuko gaitu. Kapitulu laburrak eta estilo zuzena darabil idazleak. Oso errealista. Beldurraren eta umilazioaren gainetik, ordea, bizitzeko gogo suharra aterako da garaile.

Liburu hau euskal olerki-antologia da eta euskaraz, gaztelaniaz, frantsesez eta ingelesez eginda dago, hots, olerki guztiak jatorrizko hizkuntzan ez ezik, aipatu beste hiru hizkuntzetan ere ematen dira. Hori dela-eta, liburuaren bestelako izenburuak: Voz, palabras, lenguas. Voix, mots, langues. Voice, words, languages. Pablo González de Langarica eta Sebastian Gartzia Trujillo dira lan honen paratzaileak.

Arkane-ko basotik mehatxu itzal bat zabaltzen da Errion-Thalera. Indar eta tamaina izugarrizko izaki fantastikoak esnatu egin dira... Enden itsasoaz bestaldean dago Aldenuri, eta oraindik ez daki Ibanek zer nolako borrokatan murgildu beharrean izango den. Yerrren, krilden, morghuk eta halako beste izaki askok izugarrizko bizitza fantastikoa txertatzen diote narrazioari, abenturazko tradizio onenaren ildotik. Iban Aldenurikoa da liburuko protagonista eta hamabi urteko mutiko normal bat da. Dohain berezia du hala ere, ze bere beldur atabikoak gainditu beharko ditu herria murgilduta dagoen borrokan bere lekua aurkitu baino lehen.

Neskalagunak abandonatu eta lana galdu ostean, gurasoen etxera itzuli zen Justin Halpern hogeita zortzi urterekin, eta aita jubilatu berriarekin egin zuen topo bertan. Betiko aita autoritario, lehor, zakarrarekin… eta haren ateraldi desegokiekin. Baina, halako batean, aitaren ateraldiak jasanezinak bezain dibertigarriak zirela ohartu zen Justin, ingenioz eta nortasunez beteak eta, egunero, haietariko bat twitterren argitaratzen hasi zen. Hasieran, jarraitzaile gutxi batzuk baino ez zituen, gero ehun, mila, hamar mila, berrogeita hamar mila. Hala sortu zen aita-seme batzuen arteko maitasun harreman absurdu eta irrigarria biltzen duen liburu hau.

Egia obraren istorioa gaur egun gertatzen da, besta giroan, mozorrotuen erdian. Adela andereak, bere urtebetetze egunean, lagunak gonbidatzen ditu eta elkarren artean gai minbera bat aztertzen dute: Elsa beraien terapeuta ohia"Egia" taldean sartuta dagoela, eta hain zuzen, egiaren izenean sekretuak Interneten bidez zabaltzen dituela. Beldurrez daudela, Adelak bere lau lagunei esaten die Elsa ere bestara gonbidatu duela. Elsa etortzen denean, asko hitz egiten dute etikaz, konponbideak bilatzen dituzte bainabakoitzaren tratu proposamenek ez dute arazoa konpontzen. Azken finean, zoritxarreko gertakari batek estaliko du egia.

1955ean argitaratu zuen Etxaidek Joanak joan eleberria. Eleberri honetan bihurritzen hasten dira ohiturazko eleberriaren mundu idiliko eta harmonikoa, estreinako aldiz agertuz sofrimendua eta bizitzaren atsekabe eta garraztasun handiak. Etxahun poeta-bertsolariaren bizitza nobelatua du kontakizun eleberriak. Adulterioa eta hilketak gertutik bizi izan zituen Etxahun dohakabeak. Joanak Joanen atzeko atetik errealitate gordina eta giza makurrak sartu dira ordu arteko euskal nobelako mundu eredugarrian, gorrotoa eta lizunkeria, eta aurrerantzean nobelaren bebarru hori ez da jada leheneratuko.Joanak joan da egilearen eleberririk onena. Horren ondorioa da, ia mende erdi geroago ere, haren eleberriak irakurlearen harrera ezin hobea lortu izana.

Joan Erreak bere familiaren historia kontatu digu, aski modu hunkigarrian, argitaratu dituen bi liburutan eta etxean dituen bertze izkribu batzuetan. Aita Lasan sortua zen, eta ama Bankan. Biak elkar ezagutu gabe gazte joanik Nevadara, han ziren ezkondu. Bortz haurrideen artean, Joan, neska bakarra. Beharbada horregatik izan zituen hain harreman zailak amarekin. Hori kontatu zigun My Mama Marie izeneko liburuan, 2013an. Hara joandako euskaldun baten historia gogorra: Currie herrixkako tren geltokian, Nevada erdiko basamortuan, ikusi zuen bere burua Mariek Bankan hasi eta bidaiaren lehenbiziko partea amaitu zuelarik. Hemezortzi urte zituen orduan, eta han ez zegoen inor ere haren zain. Hola hasten da historia deigarri hura.Oraingoan aitaren historia kontatzen digu. Historia biguna, amultsua, maitekorra, aita baitzen Joanen erreferentzia handiena. Gazte galdu zuen, minbiziak joa. Ordea, baditu liburuak aipatzeko bi bereizgarri: euskaraz izkiriatua da, eta bertsotan. Eta nork egin du hori? Lauretan hogeietan sartua den Ameriketan sortu andre batek. Harritzekoa! (ortografiaa Pello Salaburuk egokitu du, eta azalpenak ere bereak dira).